Zanikająca historia dzielnic w miastach: jak skutecznie zachować ją dla przyszłych pokoleń?

Evelina Šimkutė, profesjonalna artystka, która od dziesięciu lat pracuje ze społecznością Šilainiai, największej dzielnicy Kowna, mówi, że wiele obszarów mieszkalnych zbudowanych w czasach sowieckich przekroczyło już pół wieku, ale ani archiwa miejskie, ani muzea nie mają żadnych informacji na ich temat.

„Coraz częściej te obszary miejskie przyciągają również uwagę badaczy zajmujących się rozwojem miast. Korzystając z naszej wieloletniej praktyki współpracy z lokalnymi społecznościami, opracowaliśmy metodologię Żywego Archiwum, aby pomóc profesjonalistom w zbieraniu bardzo ważnych materiałów historycznych od mieszkańców” – mówi dyrektor i współzałożyciel Warsztatów Kultury.

Znaczenie dla organizacji kulturalnych i badaczy

Według E. Šimkutė organizatorzy projektu dążą do tego, aby Żywe Archiwum stało się narzędziem pomagającym pracownikom miejskim, muzealnikom, archiwistom i operatorom kultury w skuteczniejszym i łatwiejszym zachowaniu pamięci o ich dzielnicach.

„Przez długi czas próbowaliśmy różnych sposobów komunikowania się z lokalnymi mieszkańcami i dokumentowania historii tych terytoriów, doskonaliliśmy metodologię badań i testowaliśmy różne metody techniczne w celu uzyskania najbardziej efektywnej pracy” – kontynuuje Rūta Lukošiūnaitė, znana kowieńska działaczka kulturalna, jej koleżanka i współautorka metodologii.

Zastosowanie tej metodologii jest doskonałą okazją do przetestowania formatów współpracy między instytucjami pamięci i organizacjami, które aktywnie pracują nad odkrywaniem i rejestrowaniem narracji miejsc poprzez integracyjne i ułatwione procesy.

Według autorów projektu, doświadczenie w Szawlach pokazuje, że dane pierwotne i ich bezpośrednie źródła, które mogą ujawnić procesy i niuanse ostatnich 50 lat, znikają w przyspieszonym tempie.

„W oparciu o najlepsze praktyki opracowaliśmy metodologię, która pozwala na skuteczne i skoordynowane zbieranie współczesnych świadectw, archiwalnych fotografii i współczesnej dokumentacji.

Opracowaliśmy kwestionariusz wywiadu, dopracowaliśmy najskuteczniejsze metody angażowania lokalnej ludności, zorganizowaliśmy liczne warsztaty fotograficzne i rozwiązaliśmy kwestie techniczne, które pojawiają się w takich badaniach” – mówią współautorzy metodologii.

Współpraca z instytucjami

Działania „Żywego Archiwum” w Kownie zostały przeprowadzone we współpracy z Muzeum Miejskim w Kownie, w porozumieniu z historykami i muzealnikami.

„Zarówno pod względem powierzchni, jak i liczby ludności, dzielnice akademików z czasów sowieckich zajmują być może najbardziej znaczące części wielu litewskich miast.

Sam jestem mieszkańcem jednego z nich. I chociaż jestem historykiem i pracuję w muzeum, wiemy bardzo niewiele o tych obszarach: historia tamtejszych starych wsi została zniszczona, życie mieszkańców kamienic nie zostało zbadane, a dalsze badania nie zostały przeprowadzone” – mówi dr Inga Puidokienė, kierownik Działu Historii Muzeum Miejskiego w Kownie.

Historycy powołują się również na niedawno otwartą nową wystawę w historycznym ratuszu w Kownie jako przykład: obejmuje ona historię różnych miejsc w Kownie, ale historie bloków mieszkalnych, które powstały w czasach sowieckich, stanęły przed różnymi wyzwaniami.

„Fotografie, a nawet albumy ze zdjęciami, są rzadkością w niecentralnych częściach miasta, gdzie jest mniej znanych zabytków i interesujących miejsc.

Oficjalni fotografowie nie pracowali tutaj, a większość zachowanych materiałów znajduje się w rękach mieszkańców miasta lub żyjących współczesnych zmian.

Metodologia „Żywego archiwum” pomogła nam nawiązać kontakty z lokalną społecznością i wspólnie zebraliśmy wiele cennych dokumentów i historii, które zostaną wykorzystane w dalszych badaniach, wystawach lub uzupełnią archiwa dla przyszłych pokoleń” – kontynuuje I. Puidokienė.

Organizowane są różne działania

Różne działania związane z pamięcią historyczną śpiących dzielnic, organizowane przez organizację pozarządową „Kultūros dirbtuvė” przy wsparciu finansowym Litewskiej Rady Kultury, były realizowane nie tylko w Kownie, ale także w Kłajpedzie, Szawlach i Taurogach.

Podczas tych działań mieszkańcy zostali zaproszeni do dyskusji na spotkaniach, dzielenia się wspomnieniami i zdjęciami oraz odkrywania nieodkrytych przestrzeni dzielnic podczas spacerów.

„Fotografia to świetny sposób na poznanie miejsca i społeczności. Chodzenie z aparatem daje nam inne poczucie naszego otoczenia: znacznie bardziej wrażliwe, obserwujące zmiany, szukające szczególnych szczegółów i zjawisk. To świetny sposób na obserwację i naukę.

Podczas warsztatów zapraszamy do robienia zdjęć zarówno telefonem komórkowym, jak i aparatem fotograficznym” – mówi Artūras Morozovas, znany fotograf, organizator warsztatów i partner projektu.

Wszystkie wydarzenia organizowane w ramach Warsztatów Kulturalnych były bezpłatne i otwarte dla wszystkich zainteresowanych historią swojego miasta i przestrzeni życiowej.

Działania zostały zorganizowane we współpracy z profesjonalistami i ekspertami w swoich dziedzinach: historykami i fotografami, urbanistami, specjalistami od dziedzictwa kulturowego, architektami, krytykami sztuki.

„Zaangażowaliśmy również dr Viltė Janušauskaitė, członka Wydziału Historii Uniwersytetu Wileńskiego, która konsultuje kwestie dziedzictwa kulturowego.

Współpracowaliśmy również z dr Matsem Šiupšinskasem, znanym architektem i prezenterem radiowym, oraz dr Tomasem Pabedinskasem, krytykiem fotografii. Wszyscy oni pomagają stworzyć autentyczne archiwum miasta – wieloaspektowe repozytorium pamięci historycznej – zbiór nagrań audio z opowieściami i fotografiami” – mówią koordynatorzy projektu.