Litwa nie osiąga celów w zakresie gospodarowania odpadami elektronicznymi: brak świadomości i nielegalny rynek

Litwa nie jest jednak osamotniona w walce o osiągnięcie celów Unii Europejskiej (UE).

Komisja Europejska donosi, że duża liczba państw członkowskich nie osiągnęła celu UE, jakim jest selektywne zbieranie i właściwe przetwarzanie co najmniej 65% średniej masy sprzętu elektrycznego i elektronicznego wprowadzanego do obrotu w danym kraju w ciągu ostatnich trzech lat.

Brak świadomości wśród ludności utrudnia osiągnięcie celów

Wymóg UE dotyczący zbierania 65% zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego rocznie ma zastosowanie do Litwy od 14 sierpnia 2021 r.

Linas Ivanauskas, szef Stowarzyszenia Dystrybutorów Elektroniki (EPA), powiedział na konferencji Delfi „Sustainability Course”, że Litwa nie spełnia celów UE z różnych powodów.

Jednak za jeden z głównych czynników przyczyniających się do tej sytuacji uważa on brak świadomości i nieodpowiedzialne zachowanie ludności.

„Poziom świadomości społecznej czy zachowań konsumenckich można opisać prostą zasadą: nowe rzeczy, stare relacje. Wciąż mamy tendencję do gromadzenia – kiedy kupujemy nowe rzeczy, nie rezygnujemy ze starych” – mówi L. Ivanauskas.

„Wynika to również bardzo wyraźnie z badań EPA. 74% populacji nie oddaje starego telefonu komórkowego przy zakupie nowego. 15% osób ma cztery lub więcej nieużywanych telefonów komórkowych.

Około 50% populacji ma w domu jeden lub dwa nieużywane komputery. Ogólnie rzecz biorąc, elektronika ma tendencję do przeżywania, jak to mówimy, drugiego życia w gospodarstwach rolnych, na wsiach, w domach dziadków, w spiżarniach, w szufladach. To duży problem” – dodaje.

„Badania UE pokazują, że we Wspólnocie jednemu gospodarstwu domowemu przypisuje się obsługę około 74 urządzeń elektronicznych, z których 17 jest całkowicie nieużywanych. To duża liczba.

Ta elektronika nie jest wyrzucana przez ludność, pomimo faktu, że promuje się recykling, naprawę itp.”, mówi szef EPA.

Nielegalny rynek gospodarki odpadami elektronicznymi jest jednym z najbardziej palących problemów

L. Ivanauskas identyfikuje nielegalny rynek gospodarki odpadami elektronicznymi jako drugą przyczynę braku zbiórki odpadów elektronicznych.

„Bardzo duża część odpadów elektronicznych jest zbierana przez nielegalnych handlarzy, którzy wyjmują cenne części urządzeń elektronicznych lub odpady elektroniczne, a resztę wyrzucają. Duże ilości odpadów elektronicznych są rozpuszczane w złomowiskach metali” – mówi.

„Badanie EPA. Zainstalowaliśmy urządzenia śledzące w dziesięciu lodówkach i przekazaliśmy je zbieraczom odpadów działającym na nielegalnym rynku.

Badanie wykazało, że sześć z dziesięciu lodówek po prostu stopiło się gdzieś po drodze, mimo że powinny zostać zabrane do licencjonowanych firm zajmujących się odpadami” – mówi.

Szef EPA zauważa również, że problemy związane z nielegalnym rynkiem zarządzania odpadami elektronicznymi są ogromne, nie tylko na Litwie, ale w całej UE.

„We Włoszech przeprowadzono interesujące badanie w latach 2019 i 2022, które wykazało, że odpady elektroniczne, które zostały przekazane zbieraczom i podmiotom zajmującym się nimi, dotarły do Senegalu, Maroka, Egiptu i innych krajów.

Spośród 262 przekazanych urządzeń elektronicznych 64 zostało rozwiązanych przez nielegalnych handlarzy. Problem polega na tym, że zabierają oni cenne części i rutynowo wyrzucają to, co pozostało.

W rezultacie mamy bardzo duży problem z zaśmiecaniem, który jest również problemem dla EPA – w 2021 r. sfinansowaliśmy oczyszczenie 700 ton niekompletnych odpadów elektronicznych” – mówi ekspert.

„Istnieje wiele problemów, zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym. Nie jesteśmy jedyni”, podsumowuje Ivanauskas.

Litwa ma dobrze rozwiniętą infrastrukturę zbiórki odpadów elektronicznych

L. Ivanauskas zauważa również, że sama EPA utworzyła około 2000 punktów zbiórki w supermarketach i innych miejscach publicznych, do których można przynosić nieużywaną elektronikę, baterie, lampy gazowe, żarówki, akumulatory itp.

Zużyty sprzęt elektroniczny można również oddać do regionalnych centrów gospodarki odpadami, z którymi współpracuje EPA.

Możliwe jest również złożenie wniosku do EPA o bezpłatną zbiórkę odpadów elektronicznych.

„Badania pokazują, że z jakiegoś powodu Litwini często są skłonni zapłacić, zamiast skorzystać z opcji bezpłatnej zbiórki odpadów elektronicznych. W takich przypadkach elektronika trafia z powrotem do kosza, nie wiadomo gdzie i do kogo” – mówi szef EPA.

„Sieć zbiórki odpadów elektronicznych, czyli sama infrastruktura, jest dobrze rozwinięta. Ankiety pokazują, że około 90% respondentów wie, jak prawidłowo pozbywać się odpadów elektronicznych.

Zachęcamy więc ludzi do odpowiedzialnego zachowania, brania pod uwagę zdrowia własnego i swoich dzieci oraz środowiska” – podkreśla.

L. Ivanauskas podkreśla również, że odpady elektroniczne, jeśli nie są odpowiednio traktowane, wyrządzają ogromne szkody zarówno ludziom, jak i środowisku.

„Odpady elektroniczne znajdują się w lasach, w pobliżu jezior. Mogą również zanieczyszczać glebę, a metale ciężkie, takie jak ołów i kadm, mogą przedostawać się do wód gruntowych, jeśli nie są odpowiednio przetwarzane. Szkody są ogromne, zarówno dla środowiska, jak i dla naszego zdrowia” – mówi.

Mieszkańcy UE otrzymają lepszy dostęp do napraw

Dyrektywa UE w sprawie prawa do naprawy, która została przyjęta w tym roku, przyczyni się do osiągnięcia celów w zakresie zbiórki i recyklingu odpadów elektronicznych, twierdzą eksperci.

Od sierpnia 2026 r. konsumenci powinni mieć możliwość żądania naprawy wadliwego produktu nawet po wygaśnięciu gwarancji.

Paulius Čelkis, partner w kancelarii Bajorienė, Čelkis & Partners i prawnik EPA, mówi, że nowa dyrektywa przede wszystkim stanowi, że jeśli konsument chce naprawić wadliwy przedmiot, będzie mógł przedłużyć okres gwarancji.

„Po drugie, dyrektywa stanowi również, że dając taki wybór, producent będzie dążył do tego, aby produkt był bardziej zrównoważony – aby trwał tak długo, jak to możliwe i aby zminimalizować potrzebę napraw.

Ponadto zostanie opublikowana specjalna baza danych domen obsługi w całej UE, co oznacza, że łatwo będzie znaleźć miejsce naprawy produktu, który przestał działać lub nie działa prawidłowo.

Producenci będą również musieli zapewnić, że części zamienne są dostępne dla handlowców”, mówi pan Čelkis.

„Wszystko to zachęci do korzystania z produktu tak długo, jak to możliwe i będzie bardziej zrównoważone”, podsumowuje.

Ivanauskas dodaje, że dyrektywa zobowiązuje również państwa członkowskie UE do wdrożenia co najmniej jednego środka zachęcającego do naprawy przedmiotów zamiast zakupu nowych.

„Instytucje UE rozumieją, i my też powinniśmy zrozumieć, że nie wystarczy polegać wyłącznie na świadomości ludzi, trzeba ich do tego bezpośrednio zachęcać.

Mogą to być na przykład vouchery. Nawiasem mówiąc, kampania EPA „Wymień telefon na voucher do kina” zebrała 5 500 nieużywanych telefonów komórkowych w ciągu jednego miesiąca”, podaje przykład.

Ministerstwo Środowiska apeluje do obywateli o czujność

Ważne jest nie tylko zidentyfikowanie i prawidłowe posortowanie odpadów elektronicznych, ale także przekazanie ich wyłącznie uprawnionym podmiotom zajmującym się przetwarzaniem odpadów, aby nie zostały one wyrzucone w miejscach do tego nieprzeznaczonych, informuje Ministerstwo Środowiska na swojej stronie internetowej.

Zdarzają się przypadki, że zbieracze odpadów, którzy przychodzą do domów, aby odebrać odpady elektroniczne, działają nielegalnie.

Przekazując odpady, mieszkańcy muszą poprosić o dowód przekazania odpadów, taki jak karta przekazania odpadów, karta przekazania odpadów lub certyfikat firmy.

Pozwoli to upewnić się, że odpady są właściwie zagospodarowane.

Zużyty sprzęt AGD i RTV można oddać do dowolnego miejsca, które prowadzi sprzedaż urządzeń i sprzętu elektronicznego, o ile odpady mają takie samo przeznaczenie jak produkty sprzedawane w danym sklepie.

Elektronikę o wymiarach zewnętrznych mniejszych niż 20 cm można zostawić w pojemnikach w większych supermarketach.

Mieszkańcy mogą bezpłatnie oddać odpady elektroniczne do pojemników na odpady wielkogabarytowe lub dostarczyć je do specjalnych punktów zbiórki odpadów elektronicznych utworzonych przez producentów i importerów.

Urządzenia gospodarstwa domowego lub inne urządzenia elektroniczne, które nie są już używane, można również przekazać firmom zajmującym się gospodarowaniem odpadami elektronicznymi. Jeśli mają one wartość rynkową, również zostaną opłacone.

ELTA przypomina, że od stycznia 2024 r. mieszkańcy będą mogli znacznie łatwiej pozbyć się zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, dzwoniąc do przedstawicieli firm, które świadczą takie usługi zbiórki do swoich domów bezpłatnie.

Producenci i importerzy sprzętu elektrycznego i elektronicznego muszą poinformować nabywców sprzętu elektrycznego i elektronicznego o możliwości skorzystania z bezpłatnej usługi zbierania, w tym o numerze telefonu usługi.