Denis Nikitenka: Wspaniała pocztówka z widokiem na nieistniejącą już ulicę Biržai
Okres godowy królów lasu, mat. Wrzesień. Oto dziwny wstęp…
Nie mogłem spać. Zacząłem porządkować swoją kolekcję pocztówek i mój wzrok padł na tę. Rzadka pocztówka Roberta Schmidta z Kłajpedy z około 1910 roku z widokiem na nieistniejącą już ulicę Biržos.
Trudno nawet rozpoznać, że jest to ścisłe centrum Kłajpedy. Bardziej spostrzegawczy zauważą pomnik Wilhelma Wielkiego za tym pięknym domem na pierwszym planie: jest to początek obecnej ulicy Liepų.
Kiedy rozpoczęły się wykopaliska na Placu Odrodzenia w Kłajpedzie, a ziemia odsłoniła pozostałości zniszczonych budynków przy ulicy Biržos, zacząłem szukać pocztówek z tego miejsca.
Zdjęcia ulicy Birża. Jest ich naprawdę niewiele.
Pomyślałem, że powinienem napisać artykuł o samej ulicy Biržos, jej historii, kto tam mieszkał, jakie były tam sklepy, kawiarnie i biura…
Wziąłem do ręki książkę „Kłajpeda 1945-1965…” (2010 m.).
Dobra publikacja. Wiele ilustracji, ale najcenniejszy jest przegląd prof. dr Vasiliya Safronova, obecnego dyrektora Instytutu Historii i Archeologii Regionu Bałtyckiego Uniwersytetu w Kłajpedzie, historyka.
Podaje dość reprezentatywną relację z lat powojennych, kiedy stare dziedzictwo Melu zostało zniszczone. Ulica Biržos również.
Została przekształcona w Plac Sowiecki, z pomnikiem Lenina, syfilitycznym pasterzem kóz oraz kompleksem budynków Hotelu Kłajpeda i Teatru Muzycznego.
„Powojenna propaganda dumnie głosiła, że tylko w 1946 r. mieszkańcy Kłajpedy przepracowali 320 tys. godzin w czasie wolnym po pracy, a w ciągu pierwszych pięciu lat okresu powojennego ponad 1,3 mln godzin, ale należy dodać, że do tego celu wykorzystywano również niemieckich jeńców wojennych z obozu nr 57 w Kłajpedzie” – czytamy.
Około 1400 więźniów.
Co oznaczało to „przywrócenie”?
Rozbiórka.
W pierwszych latach powojennych budynek Biržos nadal stał, a na samej ulicy Biržos wciąż znajdowało się kilka nienaruszonych lub tylko częściowo zburzonych domów. Stara remiza strażacka.
Z powierzchni ziemi.
Dlaczego?
Ponieważ „Stworzymy nowe miasto!”.
„Inwazja leningradzkiej tradycji planistycznej na starą część Kłajpedy odcisnęła na niej dość głębokie piętno. <…> Jedna z tych zmian, na przykład, Zniszczenie unikalnego kształtu ulicy Biržos, które miało miejsce w czasie przebudowy dawnego mostu Biržos w latach 1953-1956: od skrzyżowania ulic Montė i M. Gorkio (obecnie Liepų) ulica została wyprostowana i znacznie poszerzona aż do osi nowego mostu, który został podniesiony i obrócony” – czytamy w eseju analitycznym W. Safronowa „Utracona Kłajpeda: 1944-1969”, który jest prezentowany we wspomnianej książce.
Chodziło o zniszczenie tego, co niemieckie.
To, co było uważane za „burżuazyjne”.
Znaleziono podstawę prawną: domy były w stanie ruiny. Wyburzyć! Tak właśnie stało się z ostatnimi budynkami przy ulicy Biržos.
Ideologia czerwonej zarazy jest sprzeczna ze zdrowym rozsądkiem. Niestety, nie udało się uratować ani budynków przy ulicy Biržos, ani układu urbanistycznego samego kwartału.
Nie wszyscy byli idiotami. Znalazło się kilku wytrwałych planistów zabytków, którym udało się zachować przynajmniej budynki dawnego Mémelis, które obecnie zdobią starówkę.
Otóż na pocztówce widzimy narożnik obecnej ulicy Liepų 2 widziany od strony mostu Biržos.
Tam, gdzie przejeżdża tramwaj, znajduje się obecnie dom w stylu Bauhaus zaprojektowany przez Paula Giesinga w 1938 roku, z uwielbianą piekarnią muffinów na parterze.
Kiedy zrobiono to zdjęcie, budynek ten nie istniał: widzimy jednopiętrowy dom z dwuspadowym dachem.
Nie wiem, jakie decyzje zostaną podjęte po przebudowie Placu Rekonstrukcji, ale historia ulicy Biržos musi zostać odzwierciedlona: Gmina Kłajpeda, jeśli to konieczne, przekażę wszystkie niezbędne skany pocztówek.
Ludzie muszą wiedzieć, że spacerują po ruinach jednej z najpiękniejszych dzielnic miasta, która została brutalnie zniszczona w czasach sowieckich.
Którego nie będzie widać.
Będą pod ziemią.
