Radziecki przywódca Nikita Chruszczow został odsunięty od władzy politycznej 60 lat temu

Nigdy wcześniej radziecki przywódca nie musiał opuścić urzędu po przewrocie pałacowym dokonanym przez kręgi władzy. Taki spisek został zaaranżowany przez komunistyczną czołówkę przeciwko Nikicie Chruszczowowi.

W poniedziałek 14 października minie 60 lat odkąd Chruszczow, jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci w historii Związku Radzieckiego, został odwołany ze stanowiska Pierwszego Sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR).

Pod jego rządami świat stanął na krawędzi wojny nuklearnej

Za jego rządów świat stanął na krawędzi wojny nuklearnej z powodu tzw. kubańskiego kryzysu rakietowego, Berlin został podzielony murem znienawidzonym przez jego mieszkańców, a w 1956 r. kazał krwawo stłumić rewolucję na Węgrzech. Z kolei ujawnił okrucieństwa Stalina, nakazał uwolnienie milionów niewinnych skazańców z gułagów i obozów jenieckich, a w 1959 roku został pierwszym sowieckim przywódcą, który odwiedził USA, gdzie spotkał się z prezydentem Dwightem Eisenhowerem.

Nikita Siergiejewicz Chruszczow urodził się 15 kwietnia 1894 roku we wsi Kalinowka w obwodzie kurskim w biednej rodzinie chłopskiej. Wstąpił do partii komunistycznej w 1918 r., został członkiem Komitetu Centralnego KPZR w 1934 r., a po śmierci Stalina w marcu 1953 r. przejął ster partii komunistycznej i kraju.

Szczególnie pamiętne stało się przemówienie Chruszczowa na XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR) w dniu 25 lutego 1956 r., na którym wygłosił tajne przemówienie o kulcie osobowości i jego niszczycielskich konsekwencjach. Obnażył w nim i potępił dyktatorskie praktyki swojego poprzednika i dosłownie zburzył dotychczas nietykalny wizerunek Stalina.

Pierwsze lata po śmierci Stalina przyniosły odprężenie w stosunkach międzynarodowych. Ale Chruszczow udowodnił również swoją bezkompromisowość w obronie integralności sowieckiego imperium na Węgrzech w 1956 r., a także w 1961 r., kiedy kazał zbudować mur berliński. Uważał bowiem Berlin Zachodni za „kość w gardle”. Legendarne jest jego wystąpienie na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) w październiku 1960 roku, kiedy to zaczął energicznie walić butem w mównicę.

Niespodziewaną i ryzykowną decyzją radzieckiego przywódcy było potajemne rozmieszczenie rakiet średniego zasięgu na Kubie latem 1962 roku, kiedy świat był na krawędzi wojny nuklearnej. Chruszczow, który uważał rakiety na Kubie za „jeża w spodniach Ameryki”, ostatecznie je wycofał.

W kraju zaczął odwracać katastrofalne skutki represji Stalina, ostrożnie łagodząc represyjny reżim wojskowo-policyjny, wprowadzając częściową wolność słowa i otwierając kraj na świat zachodni. Aby złagodzić kryzys mieszkaniowy, nakazał budowę oszczędnych domów z prefabrykatów – tak zwanych „Chruszczowów”. Okres jego rządów nazywany jest „odwilżą”.

Z inicjatywy Chruszczowa Krym został wyłączony z Federacji Rosyjskiej i administracyjnie przyłączony do Ukrainy 19 lutego 1954 r., co zostało potwierdzone ustawą uchwaloną 26 kwietnia tego samego roku. Powodem tego kroku były bliskie stosunki gospodarcze i kulturalne regionu krymskiego z Ukrainą.

Moskiewska elita polityczna skupiona wokół Leonida Breżniewa wyrażała rosnące niezadowolenie z reform Chruszczowa i jego awanturniczej polityki zagranicznej. Radzili mu, aby zwracał większą uwagę na swoje zdrowie i argumentowali, że jego odejście z polityki byłoby najlepszą rzeczą, jaką mógłby zrobić dla kraju.

Zmiana na sowieckim Olimpie nastąpiła 14 października 1964 r., wkrótce po wizycie 70-letniego Nikity Chruszczowa w Czechosłowacji. Został on odwołany z powodu „podeszłego wieku i ze względów zdrowotnych”, choć nie złożył żadnych skarg. Twarde jądro Biura Politycznego oskarżyło go o subiektywizm, burżuazyjne myślenie i pochopne decyzje. Sama rezolucja mówiła o naruszeniu leninowskich zasad kolektywnego przywództwa partii i dobrowolności. Chruszczow był najwyższym przywódcą Związku Radzieckiego przez ponad dziesięć lat – od 7 września 1953 roku do 14 października 1964 roku. Breżniew zajął jego miejsce na 18 długich lat. Był głową Związku Radzieckiego aż do śmierci – zmarł 10 listopada 1982 roku.

Po usunięciu z życia publicznego Chruszczow znalazł się w areszcie domowym i dożył swoich dni jako wybitny, ale całkowicie odizolowany emeryt. Zmarł w Moskwie na atak serca 11 września 1971 r. w wieku 77 lat.