Kiedy zmiany osobowości w okresie dojrzewania są oznaką problemów ze zdrowiem psychicznym?

Według kierownika projektu, profesor Rasy Barkauskienė z Instytutu Psychologii, Wydziału Filozofii Uniwersytetu Wileńskiego, istnieje nadzieja, że badana i opracowana metoda do wykorzystania w praktyce pomoże poprawić jakość opieki nad zdrowiem psychicznym nastolatków.

Jest to szczególnie istotne teraz, gdy coraz częściej słyszymy o używaniu substancji psychoaktywnych, samobójstwach i samobójstwach w grupach w wieku szkolnym oraz innych zachowaniach autodestrukcyjnych wśród młodzieży, a także o wahaniach dobrostanu psychicznego młodzieży, które nasiliły się po pandemii.

Okres dojrzewania to „burza doskonała”

Sarah-Jayne Blakemore, profesor neuronauki poznawczej i ekspert w dziedzinie neurorozwoju nastolatków na Uniwersytecie Cambridge w Wielkiej Brytanii, opisuje wyjątkowe wyzwanie okresu dojrzewania jako „idealną burzę”, ponieważ „zmiany hormonalne, zmiany w mózgu, zmiany społeczne i zwiększone wyzwania życiowe zachodzą w tym samym czasie i za jednym zamachem”.

Według prof. Barkauskiene listę tę należy uzupełnić o zmiany w rozwoju osobowości, ponieważ podobnie jak ciało, osobowość rośnie.

„Chociaż osobowość kształtuje się od niemowlęctwa i staje się coraz bardziej stabilna, okres dojrzewania to czas, w którym ten stały trend zostaje zachwiany, a kierunek rozwoju osobowości jest ważnym wyznacznikiem późniejszych konsekwencji życiowych, takich jak sukces lub porażka akademicka, potencjał (nie)zatrudnienia, jakość relacji interpersonalnych, a w szczególności problemy ze zdrowiem psychicznym” – mówi.

Zrozumienie zmian osobowości w okresie dojrzewania zależy od zdefiniowania, czym jest osobowość.

Według prof. R. Barkauskienė osobowość jest zwykle rozumiana jako zestaw pożądanych lub nieodpowiednich cech, takich jak życzliwość, ugodowość, impulsywność, wrogość, wycofanie itp.

Są one wspólne zarówno dla nastolatków, jak i dorosłych i ujawniają się w reakcjach na środowisko oraz w interakcjach z innymi.

Twierdzi ona jednak, że ważniejsze jest zrozumienie, w jaki sposób funkcjonuje osobowość: jakich zasobów i zdolności potrzebują ludzie, aby radzić sobie w szerokim zakresie sytuacji życiowych, zwłaszcza tych trudnych.

„Musimy zwrócić naszą uwagę na wewnętrzny świat osoby i sposób, w jaki jest on zorganizowany: jak osoba rozumie siebie, jak postrzega siebie w interakcjach z innymi, jak postrzega innych i siebie oczami innych.

Są to złożone wewnętrzne procesy umysłowe, ale z drugiej strony w życiu codziennym stale się do nich odnosimy, a kiedy znajdujemy się w różnych sytuacjach, staramy się odpowiedzieć na pytanie, jak i dlaczego tak się stało, aby nadać sens zachowaniu własnemu i innych.

Innymi słowy, patrzymy na mapę ludzkiej psychiki, której głównymi osiami – jaźniową i interpersonalną – są podstawowe funkcje osobowości: tożsamość, samookreślenie, empatia i bliskość.

Osie te wyznaczają funkcjonowanie osobowości, odzwierciedlając spektrum naszej zdolności do bycia w relacji z samym sobą i innymi” – mówi prof.

Funkcje i struktura osobowości kształtują się we wczesnym i późniejszym rozwoju relacji dziecka z szerszym środowiskiem, w którym doświadczenie (braku) bezpieczeństwa, sukcesu i porażki oraz relacje rówieśnicze wchodzą w interakcje z własnymi cechami dziecka, takimi jak wrażliwość i temperament.

Okres dojrzewania jest szczególnym okresem dla rozwoju funkcji osobowości, ponieważ poszukiwanie i integracja tożsamości jest również najważniejszym zadaniem okresu dojrzewania.

W okresie dojrzewania rozwój osobowości determinuje sposób, w jaki młodzi ludzie przygotowują się do pełnienia ról dorosłych i usamodzielnienia się.

Kiedy należy się martwić

Okres dojrzewania to czas wzrostu funkcji osobowości, ale normalny rozwój wiąże się również z problemami: pomieszaniem tożsamości, intensywnymi emocjami i trudnościami w ich regulowaniu, wątpliwościami dotyczącymi poczucia własnej wartości, problemami w relacjach z rodzicami, kryzysami w relacjach z przyjaciółmi.

W tym samym czasie nastolatki są w stanie przyjrzeć się trudnościom – zbadać je, przedyskutować i zastanowić się nad nimi z pomocą przyjaciół lub dorosłych, dostosować się do wymagań, współpracować, interesować się, akceptować i tolerować różne perspektywy innych osób oraz radzić sobie z codziennymi zadaniami.

„Jest to wyraz normalnego, choć trudnego funkcjonowania osobowości w wieku dorosłym, które obejmuje przechodzenie kryzysów” – mówi prof. R. Barkauskienė.

Warto zaniepokoić się, jeśli nastolatek podejmuje zbyt duży wysiłek, aby się dostosować. Często towarzyszy temu „noszenie maski”, w której postrzeganie siebie opiera się wyłącznie na opinii innych, a nie na własnym autentycznym doświadczeniu.

Lub nadmierny wysiłek, aby pozostać sobą, „zakładając zbroję”, która uniemożliwia nastolatkowi odkrywanie siebie, akceptując nie tylko wymagania, ale także zmiany w ciele.

„Stagnacja, nierozwinięte samozrozumienie prowadzi do samo-deprecjacji lub zawyżonego obrazu siebie.

Utknięcie w wysokich oczekiwaniach wobec siebie i dążenie do niekończącej się doskonałości: strach przed porażką, poczucie odrzucenia i wrogości, obwinianie innych, utrata poczucia normalności.

Nastolatek znajduje się w permanentnym kryzysie dysregulacji emocjonalnej: doświadcza intensywnych i zmiennych emocji lub wręcz przeciwnie, czuje się emocjonalnie pusty.

W obu przypadkach unika myślenia o sobie, nie zastanawia się nad tym, co robi, jak to wpływa na innych lub bardzo martwi się, że jest ciężarem dla innych” – mówi profesor.

W poszukiwaniu sposobów na złagodzenie trudnych doświadczeń, tacy nastolatkowie mogą angażować się w samookaleczanie, nadużywanie substancji, niewłaściwe relacje seksualne, myśli samobójcze, ataki paniki, wycofanie społeczne i często zaburzenia depresyjne.

„Najważniejsze jest to, że różne dysfunkcyjne zachowania, które są tylko wierzchołkiem góry lodowej dysfunkcji osobowości, stają się najbardziej widoczne dla innych.

To właśnie z powodu tych widocznych trudności najczęściej konsultuje się ze specjalistami ds. zdrowia psychicznego” – mówi Prof. R. Barkauskienė.

Narzędzie dla specjalistów ds. zdrowia psychicznego

Według badacza, nastolatki są kierowane do specjalistów ds. zdrowia psychicznego z powodu szerokiego zakresu problemów: „Im bardziej złożona, specjalistyczna i nagła potrzeba pomocy, tym poważniejsze zaburzenia osobowości.

Oznacza to, że osobowość nie spełnia swojej funkcji, brakuje jej wewnętrznych zasobów, aby zapewnić bardziej adaptacyjną reakcję na wewnętrzne i zewnętrzne wyzwania, przed którymi stoi”.

Na Litwie systematyczne badania nad funkcjonowaniem osobowości nastolatków rozpoczęły się dopiero niedawno i potrzebne są naukowo uzasadnione instrumenty oceny, aby zidentyfikować wrażliwe kwestie, takie jak trudności w rozwoju osobowości nastolatków.

Grupa badaczy z Centrum Badań nad Psychopatologią Rozwojową w Instytucie Psychologii na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Wileńskiego, w ramach projektu badawczego „Semi-strukturalny wywiad do oceny funkcjonowania osobowości (STiP-5.1): zastosowanie do diagnozy zaburzeń osobowości nastolatków na Litwie”, na podstawie umowy z Państwowym Funduszem Promocji Zdrowia Publicznego w ramach Ministerstwa Zdrowia oraz we współpracy z innymi badaczami w Europie, opracowała nowe narzędzie do oceny poziomu funkcjonowania osobowości nastolatków, a mianowicie wywiad z nastolatkiem.

„Jednym ze sposobów rozpoznania i zrozumienia tych trudności i zaburzeń u nastolatków jest rozmowa z nimi – zadawanie ukierunkowanych pytań profesjonalistom i proszenie nastolatków o opowiedzenie o sobie.

Celem tego badania było ustalenie, czy Półustrukturyzowany Wywiad do Oceny Funkcjonowania Osobowości (STiP-5.1), opracowany przez holenderskich naukowców, jest odpowiedni i pozwala specjalistom zdrowia psychicznego na wiarygodną ocenę zaburzeń osobowości u nastolatków, tj. na właściwe rozróżnienie nastolatków z zaburzeniami funkcjonowania osobowości, które już wymagają interwencji” – wyjaśnia prof.

Badanie wykazało, że tylko niewielki odsetek nastolatków w populacji ogólnej, około 0,5%, ma zaburzenia rozwoju osobowości.

Jednak około 40% nastolatków korzystających z usług zdrowia psychicznego miało znaczące zaburzenia w funkcjonowaniu osobowości.

„Tak więc znaczna część nastolatków, którzy zgłaszają się do specjalistów ds. zdrowia psychicznego z depresją, lękiem, zaburzeniami odżywiania, zachowania, aktywności i uwagi, ma oznaki dysfunkcji osobowości, a nawet zaburzeń.

Wyniki wykazały, że nastolatki, które mają zarówno problemy behawioralne, jak i emocjonalne, a także nastolatki z objawami depresji, doświadczają największych wyzwań w zakresie funkcjonowania osobowości, które obejmują zarówno problemy z samym sobą, jak i problemy interpersonalne” – powiedział badacz.

To nakładanie się dysfunkcji osobowości i innych zaburzeń zdrowia psychicznego może komplikować leczenie, ponieważ standardowe interwencje w przypadku depresji, lęku lub innych zaburzeń dotyczą tylko części problemu.

Według kierownika badania, istnieje nadzieja, że narzędzie, które zostało zbadane przez specjalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego i opracowane do użytku w praktyce, pomoże poprawić jakość opieki psychiatrycznej dla nastolatków: „Pozwoli to na identyfikację krytycznych obszarów rozwoju i funkcjonowania nastolatków oraz będzie promować interwencje, które mogą wspierać rozwój funkcji osobowości, wzmacniając zasoby nastolatka potrzebne do wzmocnienia osobistej organizacji”.