Jak rozpoznać, że wpadłeś w nałóg: alkohol, palenie i inne uzależnienia

Specjaliści dostrzegają trendy, zgodnie z którymi ludzie nie boją się już szukać pomocy. Rozmawiamy z kierownikiem oddziału ambulatoryjnego Republikańskiego Centrum Chorób Uzależnień, toksykologiem klinicznym Haris JAKAVIČIS.

– Czy uzależnienie od alkoholu pozostaje wiodącym uzależnieniem w porównaniu z innymi uzależnieniami?

– Tak, mamy największą liczbę pacjentów z uzależnieniem od alkoholu w naszym poradnictwie i leczeniu. Osoby starsze są najbardziej narażone na problemy z alkoholem, ale rośnie też liczba osób młodszych.

Ludzie przychodzą do nas, ponieważ nie mogą już kontrolować swojego picia.

Ludzie szkodzą nie tylko sobie, ale także swoim bliskim, którzy widzą regularne spożywanie alkoholu i konflikty z członkami rodziny.

Używanie alkoholu prowadzi do złego odżywiania, niedoborów składników odżywczych i witamin, uszkodzeń układu nerwowego, chorób wątroby i układu krążenia.

Po zaprzestaniu długotrwałego picia może wystąpić odstawienie, powodujące nieprzyjemne objawy, które często prowadzą do ponownego rozpoczęcia picia.

– Jak leczy się uzależnienie?

– Leczenie zwykle rozpoczyna się od leczenia odstawienia, które ma na celu kontrolowanie objawów spowodowanych stanem (niepokój, pocenie się, drżenie, zaburzenia snu). Osoba odczuwa je, gdy organizm nie otrzymuje alkoholu. W bardziej złożonych przypadkach możliwe są powikłania, takie jak drgawki, ostra psychoza, biała gorączka.

Odstawienie jest kontrolowane przez intensywne leczenie farmakologiczne, a następnie leczenie psychospołeczne, gdy poprawia się stan fizyczny i samopoczucie.

Jest to leczenie, które koncentruje się na zmianie myślenia, umiejętności i nawyków danej osoby w celu utrzymania długotrwałej remisji (bez alkoholu).

Nawrót jest naturalnym procesem w zdrowieniu i ważne jest, aby nie był zbyt długi, ponieważ może być trudno przywrócić pacjenta do remisji.

Każdy mieszkaniec Litwy może udać się do jednego z oddziałów RPLC w Kłajpedzie, Szawlach, Kownie, Poniewieżu i Wilnie.

W niektórych przypadkach pacjenci są kierowani do innych oddziałów z mniejszymi kolejkami w celu jak najwcześniejszego rozpoczęcia leczenia.

– Ile osób rocznie leczy się z różnych uzależnień?

– Ogółem w ubiegłym roku było 21 000 pacjentów ambulatoryjnych. To o 2 200 więcej niż w 2022 roku.

Tendencja jest wzrostowa, coraz więcej pacjentów szuka leczenia uzależnień. Zmniejsza się strach przed szukaniem pomocy u profesjonalistów i przyznaniem się do problemu.

W przeszłości takie osoby były bardziej napiętnowane i ludzie ukrywali swoje problemy, ale ostatnio społeczeństwo stało się bardziej tolerancyjne.

Przyjmujemy pacjentów z różnych środowisk. Leczenie jest dostępne zarówno na podstawie skierowania, jak i anonimowo, ale w tym przypadku pacjent musi sam zapłacić za anonimowe leczenie.

Anonimowe leczenie jest najczęściej stosowane przez pacjentów z wyższych klas społecznych (którzy mogą sobie na to pozwolić finansowo). Pacjent otrzymuje anonimowy kod, z którym odwiedza placówkę i otrzymuje poradę.

Żadne informacje nie są powiązane z konkretną osobą. Informacje nie są dostępne na portalu e-zdrowie. Pozostają one u nas tylko w anonimowej dokumentacji pacjenta.

– Są ludzie, którzy piją alkohol w każdy weekend i rzekomo nie widzą w tym problemu.

– W takich przypadkach staramy się dowiedzieć, czy picie jest tylko epizodyczne, czy jest to już uzależnienie.

Pytamy, czy po weekendzie dana osoba ma trudności z powrotem do rutyny z powodu objawów odstawienia, czy tolerancja na alkohol wzrasta, tj. potrzeba coraz więcej alkoholu, czy trudno jest kontrolować spożycie, czy pojawiły się jakiekolwiek problemy zdrowotne. Pytania te pomagają ocenić skalę problemu.

– Jakie osoby uzależniają się od leków?

– Pacjenci są bardzo zróżnicowani i jest ich coraz więcej. Są to pacjenci, którym przepisano leki przeciwlękowe w warunkach ambulatoryjnych i przyjmowali je zbyt długo. Nie powinny być przyjmowane dłużej niż miesiąc.

Ale na Litwie leki te mogą być przepisywane nawet przez rok, więc stopniowo rozwija się uzależnienie. Potrzebne są coraz większe dawki, a ludzie szukają silniejszych alternatyw.

Inną grupą pacjentów są osoby cierpiące z powodu silnego bólu, na przykład w przypadku chorób neurologicznych, nowotworów itp.

Osobom tym zazwyczaj przepisuje się opioidowe leki przeciwbólowe. Są one również uzależniające.

Istnieją pacjenci, którzy są aktywnymi użytkownikami środków odurzających, a także przyjmują środki uspokajające w celu wzmocnienia efektu.

Jest też inna grupa pacjentów, którzy stosują samoleczenie w celu złagodzenia objawów odstawienia narkotyków.

Nielegalny udział w rynku mają również środki uspokajające, które są analogami tradycyjnych środków uspokajających, często są silniejsze i łatwiejsze do zdobycia.

Zauważamy, że rośnie liczba młodych pacjentów uzależnionych od syntetycznych środków odurzających, które po odstawieniu prowadzą do poważnych objawów odstawiennych.

W takich przypadkach podejmowane są próby nielegalnego pozyskania narkotyków.

– Czy uzależnienie od palenia jest problemem, jak wygląda sytuacja z e-papierosami?

– Mamy niską liczbę pacjentów z nałogiem palenia (uzależnieniem od nikotyny), ponieważ ludzie nadal nie traktują palenia jako poważnego uzależnienia.

Starsi ludzie mają tendencję do palenia tradycyjnych papierosów, młodsi palą papierosy elektroniczne i podgrzewany tytoń.

Młodsi ludzie uzależniają się z ciekawości, ponieważ ktoś im powiedział „spróbuj, zrelaksuj się, poczuj się dobrze”.

Istnieje również postawa, że jeśli palisz, jesteś rzekomo fajny. W wielu przypadkach wpływ znajomych na konsumpcję ma największe znaczenie.

Używanie e-papierosów rośnie, szczególnie w młodym wieku. Są rodzice, którzy kupują e-papierosy dla swoich dzieci, aby nie paliły tradycyjnych papierosów, nie wiedząc, że to samo zło. Są też rodzice, którzy nie tolerują tego od pierwszego dnia.

Dzieciom daje się ultimatum. Kiedy rodzice widzą, że wymykają się spod kontroli, przyprowadzają swoje dzieci do poradni.

Często dziecko mówi: „Próbowałem tego i nie sądzę, że jest w tym coś złego, więc będę to kontynuował”.

Bardzo trudno jest ocenić uszczerbek na zdrowiu, gdy jest on opóźniony, uszkodzenie ciała nie jest natychmiastowe. Dlatego same dzieci nie zdają sobie sprawy ze skali problemu.

Syntetyczne kannabinoidy stały się bardzo popularne wśród młodych ludzi. Ich działanie jest podobne do marihuany, ale silniejsze i bardziej nieprzewidywalne.

Zdarzają się przypadki, gdy nastolatek pali e-papierosy i ma atak, epizod psychotyczny, traci przytomność…

Tradycyjne e-papierosy z pewnością nie wywołają takich objawów. Ostre stany pojawiają się z powodu substancji narkotycznych dodawanych do e-papierosów.

Młodzi ludzie mają tendencję do próbowania substancji psychoaktywnych na imprezach i w miejscach rozrywki.

Zazwyczaj piją alkohol, a następnie nabierają odwagi i próbują narkotyków, gdy ktoś im to zasugeruje. W 80% przypadków niestety nie jesteśmy w stanie zidentyfikować używanej substancji.

Obecnie na rynku zarejestrowanych jest prawie 1000 różnych substancji psychoaktywnych. W przypadkach zatruć wyciągamy wnioski na podstawie relacji pacjenta, objawów klinicznych i zachowania.

Zdarza się, że osoba nie wie, że zażyła narkotyki. Na imprezach substancje są dodawane do koktajli i innych napojów.

Wtedy ludzie przychodzą do recepcji przerażeni, że czują się dziwnie. Mówią, że pili alkohol z przyjaciółmi i nagle obudzili się na przystanku autobusowym lub w innym brudnym miejscu, nie pamiętają, co się stało.

– Nowe uzależnienia?

– Rośnie liczba uzależnień behawioralnych – uzależnień od ekranów i sieci społecznościowych. Jest to istotne dla młodszych pacjentów.

Rodzice widzą, że wyniki edukacyjne ich dzieci pogarszają się, relacje z bliskimi stają się powierzchowne, ponieważ dziecko spędza więcej czasu przed ekranem, mniej czasu z przyjaciółmi i mniej kontaktów społecznych z innymi.

Rodzice początkowo próbują sami poradzić sobie z problemem, ograniczając czas spędzany przed ekranem, ale ich rozwiązania są zbyt drastyczne i zbyt szybkie.

Zalecamy stopniowe ograniczanie czasu spędzanego przed ekranem, ponieważ w przeciwnym razie może dojść do bardzo silnej reakcji. Jeśli dziecko siedzi przed komputerem przez 6 godzin, zmniejsz ten czas do 5 i pół godziny, a następnie 5 godzin tygodniowo i rób to stopniowo.

Nie zapraszaj dziecka do jedzenia w momencie ważnej zabawy, umów się z dzieckiem na dokończenie czegoś dla niego ważnego, co może trwać tylko kilka minut, to pozwoli uniknąć konfliktu. A rodzice zwykle mówią chodź tu i teraz.

Na takie uzależnienia nie ma lekarstwa, terapia jest tutaj skoncentrowana i skupiona na zmianie zachowania i nawyków dziecka.

Uzależnienie od ekranu prowadzi również do problemów zdrowotnych – dzieci często jedzą niezdrowe i nieodpowiednie posiłki, zapominają o pójściu do toalety, siedzą w miejscu, mimo fizycznych reakcji i potrzeb organizmu. Dzieciom brakuje odpoczynku, nie wysypiają się, nie mówiąc już o uszkodzeniu wzroku.

– Jak to się stało, że sam jako lekarz wybrałeś tę dziedzinę? Nie jest łatwo pracować z pacjentami, którzy mają przed sobą długą drogę do wyzdrowienia.

– Z wykształcenia jestem toksykologiem, a swoją karierę rozpocząłem od pracy na oddziale przyjęć Szpitala Uniwersyteckiego w Wilnie.

Spotykałem się z ostrymi stanami – zatruciem alkoholem, zatruciem narkotykami. Zdałem sobie sprawę, że leczę tylko konsekwencje spożycia.

Ratujesz osobę przed zatruciem, które w danym momencie jest niebezpieczne, ale jak ona dalej żyje? Co jest przyczyną tej konsumpcji? Chciałem poszerzyć swoje horyzonty i spojrzeć głębiej na te kwestie.

Teraz pracuję zarówno w Republikańskim Centrum Chorób Uzależnień, jak i w Republikańskim Szpitalu Uniwersyteckim w Wilnie.

Lekarze często unikają tego rodzaju pracy, ponieważ jest ona trudna, pracujemy ze specyficznymi pacjentami. Ale dla mnie ta praca jest interesująca.

Widzę, jak zmieniają się sami pacjenci, jak zdrowieją, znajdują pracę, układają sobie życie.

Każdy dzień w pracy jest wyzwaniem, a dla dobra pacjentów jest to wyzwanie, które zachęca do poprawy.